Meslek seçimi; bireyin farklı meslek grupları arasından kendisine, bireysel tatmin, sosyal kimlik, yaşam ve iş doyumu sağlayacağına inandığı bir işi meslek olarak seçmesidir.
Meslek seçimi; bireyin yaşamında çok büyük önem taşımasına rağmen, bu önemiyle orantılı bir dikkat ve farkındalıkla pek yapılmamaktadır. Bu nedenle de gençler ya meslek seçme konusunda kararsızlıklar yaşamakta ya da seçtikleri meslekten bir süre sonra memnun olmamaktadırlar. Yapılan seçim bireyin hayatını çok etkileyecek bir seçim olduğundan kişilik özellikleri/arayışları, eğilimleri, ilgi alanları ve beklentileri ile mesleğin niteliklerinin birbiri ile uyumlu olmasına dikkat edilmelidir.
Çünkü meslek bir maddi imkân aracı olmanın yanısıra aynı zamanda bireye kişisel tatmin sağlayan, belli yetenekleri kullanmayı gerektiren, bireyin kendini gerçekleştirme zeminidir. Bir meslekte başarılı olmak için mesleğin gelir avantajları, kariyer imkânları, geleceğe dönük güvence içermesi gibi niteliklerinin “bireyin ihtiyaç, arayış, yetkinlikleri” ile uyumlu olması gereklidir.
Diğer taraftan aile faktörü, cinsiyet, bireyin mesleğe gereksinim durumu, ilgi alanı, kişisel değerleri, genel ve özel yetenekleri, mevcut iş alanları ve istihdam koşulları gibi birçok faktörün meslek seçiminde etkili olduğu belirlenmiştir.
Ancak hem meslek seçiminde hem de mesleki tatmin konusunda en etkili unsur kişilik ile bağlantılıdır. Şu sorular meslek seçimi söz konusu olduğunda her zaman sorulmaktadır; hangi meslek benim kişilik özelliklerime daha uygundur, bazı insanların daha iyi yapabildiği meslekler olduğu gibi, yaparken zorlanacakları meslekler var mıdır?
Bu sorulara muhatap olan hemen hemen herkes bu soruların önemini fark edecektir. Çünkü her bir mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerinin yanında; o mesleki alan için gerekli olan bazı düşünsel, duygusal ve eylemsel özellikler bulunmaktadır.
Örneğin; bazı meslekler, yüksek derecede sosyal olabilmeyi, yenilikçi ve hızlı düşünmeyi gerektirir. Bazı meslekler ise; uzun süreli odaklanma, derinlikli ve estetik tarzda düşünmeyi gerektirir.
Yine bazı meslekler, kavramsal ve soyut düşünebilmeyi gerektirirken, bazı meslekler pratik ve işlevsel düşünmeyi gerektirir.
En geniş ölçüde meslek ve insan ilişkisini dört ana başlık altında değerlendirebiliriz.
- Mesleki yetkinlik
- Psikolojik uygunluk ve yeterlilik
- Sosyal statü ve ekonomik getiri konusunda uygunluk
- Ortam ve insanlar arası ilişkilerde uygunluk
Şimdi bunlara kısaca değinelim;
- Mesleki yetkinlik: Herhangi bir meslek için gerekli olan; eğitim, bilgi, tecrübe ve beceri yeterliliğini ifade eder.
- Psikolojik uygunluk ve yeterlilik: Herhangi bir mesleğin gerektirdiği duygusal, düşünsel ve eylemsel yeterliliği ifade eder.
Hızlı veya sakin olmak, esnek veya katı olmak, ekip çalışmasına veya bireysel çalışmaya eğilimli olmak, rutine veya değişime eğilimli olmak, hızlı karar verebilmek veya uzun uzun düşünerek karar vermeye eğilimli olmak gibi kişilik özellikleri meslek tercihinde dikkate alınmalıdır. Çünkü sosyalliğe eğilim düzeyi, değişime açıklık, rutine yatkınlık, stres ve rekabete dayanıklılık, ayrıntılara dikkat etmek veya etmemek, sevecen ve sıcakkanlı olmak gibi özellikler; kişinin seçeceği mesleğin nitelikleri ile örtüşmelidir.
- Sosyal statü ve ekonomik getiri konusunda uygunluk: Herhangi bir mesleğin sahip olduğu toplumsal statü, imaj ve ekonomik getiri ile; kişinin bu konulardaki beklentileri uyumlu olmalıdır.
- Ortam ve insanlar arası ilişkilerde uygunluk: Kişinin, bir mesleği icra ettiği ortamın ve birlikte çalıştığı insanlardan beklediği tutum ve tavrın; kişinin mizaç ihtiyaçları ile uygunluğunu ifade eder.
Özetle; kişinin bir mesleği tercih etmesinde ve başarılı olmasında, bu dört faktör kişisel önem ve ağırlıkları oranında dikkate alınmalıdır.
İşte Enneagram metodolojisi temelinde yapılan kişilik analizi bireylerin mesleki eğilim ve yatkınlıkları konusunda bir farkındalık penceresi açmakta ve bireyin meslek tercih sürecine ışık tutmaktadır.
